ጠለቅ ያለው ታሪካዊ  ማስረጃ

ከታሪክ ጠቃሚ ጎኖች አንዱ የወደፊት ጉዳይ የሚወሰነው ባለፈ ጊዜ በተደረጉ ነገሮች ዕውቀት ላይ መሆኑ ነው። ምክንያቱ ደግሞ የወደፊቱን የዓለና የሰውን ልጆች ሕይወት ወቅ የሚቻለው ከቀደመው እውነት በመነሣት ስለሆነ ነው። በሌላ ቋንቋ፥ መጽሐፍ ቅዱስ ባለፉት ዘመናት በተለያዩ ጊዜያት፣ በተለያዩ ስፍራዎች ስለ ተፈጸሙ ድርጊቶችና እና ስለ የሰው ልጆች መጨረሻ በግልጽ ያስተምራል።

ይህ እውነት በመጀመሪያ የክርስቶስ ትንሣኤ እውነተኛ ክሥተት መሆኑን ያስረዳናል። የክርስቶስ ትንሣኤ እጅግ ጠቃሚና መሠረታዊ እውነት ያዘለ ታሪካዊ ክሥተት ነው። ክሥተቱ ደግሞ በጊዜና በስፍራ የሆነ እውነተኛ ነው። በመሆኑም የክርስቶስን ትንሣኤ ከታሪካዊ እውነታ ለማፋታት መሞከር፥ ክርስትናን ራሱ ከክርስቶስ አገዛዝና መንግሥት ውጪ ለማድረግ መጣር ይሆናል።

በመሆኑም የክርስቶስ ትንሣኤ የተለመዱ ታሪካዊ ክሥተቶችንና የተፈጥሮ ሕጎችን ሁሉ ዐልፎ የሚሄድ ታሪካዊ እውነት ነው። ሁሉን ቻዩ እግዚአብሔር የተለመዱ ተፈጥሯዊ ሕጎችንና ደንቦችን በሙሉ በመጣስ በክርስቶስ ትንሣኤ ድንቅ ተኣምራዊ ሥራውን ሠርቷል። የክርስቶስ ትንሣኤ ከሰዎች ጥበብና መረዳት፣ እንዲሁም ከተፈጥሮ ሂደት በላይ የሆነ ክሥተት ነው። በተጨማሪም ክሥተቱ ከእግዚአብሔር የማዳንና ፍጥረትን የማደስ ሥራ ጋራ የተቆራኘ ነው።

ይህን እውነት በተመለከተ ዋርፊልድ የተሰኘ ጽሐፊ፥ “ክርስትና የትኛውንም ዐይነት ሃይማኖት ተክቶ የቆመ የእምነት ተቋም ሳይሆን፥ በተለየ መልኩ እግዚአብሔር ዓለምንና ኀጢአተኞችን ለማዳንና ለመዋጀት ያወጣው ዕቅድ ላይ የተመሠረተ ታሪካዊ ክሥተት ነው። በመሆኑም በእግዚአብሔር የማዳን ሥራ ውስጥ የክርስቶስ ትንሣኤ መሠረታዊውን ስፍራ ይይዛል” በማለት ገልጿል (541-42)።

ከክርስቶስ ትንሣኤ ጋራ ተያይዞ የተለያዩ ዐይነት ነገረ መለኮታዊና ታሪካዊ ጒዳዮች ይነሣሉ። ሆኖም ግን የክርስቶስን ትንሣኤ በተመለከተ የትኛውም ዐይነት ተግባራዊና ታሪካዊ እውነታዎችና ማስረጃዎች ቢነሡና ለውይይት ቢቀርቡ፥ ክሥተቱን ማብራራት የሚቻለው በተፈጥሯዊ መንገድ ሳይሆን በግልጠተ መለኮታዊና ሥነ መለኮታዊ መንገዶች ብቻ ነው። በርግጥ የክርስቶስ ትንሣኤ ተኣምራዊ የመለኮት ሥራ ቢሆንም፥ ከሌሎች ክሥተቶች ተለይቶ ለብቻው ሊታይ የሚገባው ነገር አይደለም። ምክንያቱ ደግሞ የክርስቶስ ትንሣኤ በታሪክና በተፈጥሯዊ ሂደቶች ውስጥ ሊካተት የሚካተትና በቀጥታም ሆነ በተዘዋዋሪ ከሌሎች ታሪካዊ ክሥተቶች ጋራ ተጣምሮ የእግዚአብሔርን መለኮታዊ ኀይልና ግብሩን መግለጥ የሚችል እውነት ስለሆነ ነው። ስለዚህም ይህ እውነት ከግልጠተ መለኮታዊና ሥነ መለኮታዊ መንገድ በተጨማሪ በሳይንሳዊና አመክንዮአዊ መንገድም ጭምር ሊጠናና ሊብራራ የሚችል ነው።

የታወቀን እውነታ ምርጡ ማብራሪያ

ስለ ጒዳዩ ልዩ ልዩ ምሁራን ካጠነቀሩት ጥብቅ ታሪካዊ አመለካከቶች ጋራ አያይዘን ስንመለከት፥ የኢየሱስ ትንሣኤ በጣም ሰፊና ከባድ ሆኖ እናገኘዋለን። ይህን እውነት በተመለከት አስተማማኝና ርግጠኛ መረጃዎችን የምናገኘው ከዐዲስ ኪዳን ዘገባዎች ነው። በርግጥ በዘመናችን የክርስቶስን ትንሣኤ ታሪካዊነት በአሳማኝ ማስረጃዎች አስደግፈው አሳማኝ በሆነ መልኩ የሚያቀርቡልን በርካታ የዐዲስ ኪዳን ምሁራን አሉ። ይህን እውነት በተመለከተ ኦደን የተባለ ጸሐፊ፥

ከታሪካዊው የኢየሱስ ክርስቶስ ትንሣኤ በላይ በጥንቃቄ የተዘገበ የኢየሱስ የማንነትና የአገልግሎቱ ገጽታ የለም። የክርስቶስ ትንሣኤ በጣም አስፈላጊና መሠረታዊ ከመሆኑ የተነሣ፥ ታሪካዊ ማስረጃዎቹ በጥንቃቄ ተዋቅረው ከቀደመው የክርስቲያን ማኅበረ ሰብ የድነት አዋጅ ጋራ በመጣመር ለትውልዶች እንዲተላለፍ ተደርጓል። በመሆኑም ከወንጌላት ትረካዎች በቀዳሚነት የምንረዳው የክርስቶስን ትንሣኤ ካልሆነ፥ ወንጌል በወጒ አልተረዳንም ማለት ነው

በማለት ገልጾ ነበር (ኦደን፣ 2:495)።  

የክርስቶስ ትንሣኤ በማስረጃ መረጋገጥ አለበት የተባለ እንደሆን፥ “ማረጋገጫ” ማለት ምን ማለት እንደሆነ ማብራራት ይጠበቅብና። ትንሣኤ አንድ ሰው፥ “ማረጋገጫ” ለሚለው ነገር በሰጠው የራሱ ፍቺ መሠረት የሚረጋገጥ ከሆነ፥ ትንሣኤ በማረጋገጫ ያለመረጋገጥ ስሜት አለው። ትንሣኤ፥ “ከክሥተቱ በፊትም ሆነ በኋላ በተፈጸሙ በየትኛውም ነገር የሚመሰል አይደለም፤ የሰው ሥራ ሳይሆን የእግዚአብሔር ሥራ እንደመሆኑ መጠን ሙሉ ለሙሉ እጅግ ልዩ ክሥተት ነው።”^[1] ይህ እንዲህ ሆኖ ሳለ ግን፥ ትንሣኤ በታሪክ ውስጥ የተከናወነ ነገር እንደመሆኑ መጠን ስለ ክሥተቱ መረጃዎችን ማጠናቀር፣ አሳማኝ በሆነ መልኩ መሟገትና እውነትነቱን መቀበል ይቻላል። ትንሣኤ በታሪክ የተፈጸመ የማይካድ እውነት ሲሆን፥ በበርካታ የዐይን ምስክሮች ምስክርነት የተረጋገጠ ነው።

የክርስቶስን ትንሣኤ እንዳንጠራጠር የሚያደርጒ በርካታ የሰነድ ማስረጃዎች፣ የዐይን ምስክሮችና ሌሎችም ማረጋገጫዎች አሉ። በሌላ ቋንቋ የክርስቶስን ትንሣኤ ያለ ምንም ጥርጥር እውነተኛ ታሪካዊ ክሥተት አድርገን እንድንቀበል የሚያደርጒ በርካታ ማስረጃዎች አሉ (ስዊንበርግ፣ 126)። የክርስቶስን ትንሣኤ ታሪካዊነት የሚያረጋግጡ በርካታ ማስረጃዎች አሉ። ይህን እውነት ስዊንበርግ፥  

እግዚአብሔር መኖሩን ያለ ምንም መጠራጠር ርግጠኛ ሆነን ማመን ከቻልን፥ የክርስቶስን ከሙታን መነሣት ርግጠኛ ሆኖ ለማመን ምስክር አያስፈልግም። በርግጥ ባዶ መቃብሩና ከትንሣኤ በኋላ ርሱን የተመለከቱ በርካታ የዐይን ምስክሮች፣ ርሱ ያደረጋቸው ንግግሮችና ከዐይን ምስክሮቹ ጋራ ያድረገው ኅብረት ነገሩን በበቂ ሁኔታ እንድንገነዘብ የሚያደርግ በቂ ምስክር ነው። በመሆኑም ክርስቶስ ከሙታን መነሣቱን የሚያጸኑልን እንዲህ ዐይነት ምስክሮች ካሉልን፥ ይህ እውነት በክርስቶስ ትምህርቶችና ሥራ ላይ ያረፈ የእግዚአብሔር አሻራ እንደሆነና አድርገን ማጠቃለል እንችላለን

በማለት ያቀርባል።^[2]

በሌላ ጐኑ ደግሞ አንዳንዶች፥ “ክርስቶስ ከሙታን ስለ መነሣቱ ርግጠኛ መሆን ብቻ ሳይሆን፥ ማወቅ አንችልም” በማለት ሌላ አማራጭ ሐሳብ በማቅረባቸው ምክንያት፥ የክርስቶስ አካላዊ ትንሣኤ ሊፈጸምም ላይፈጸምም ይችላል በሚል ሊታይ ይችላል። እንደ እነዚህ ሰዎች ሙግት ከሆነ፥ የክርስቶስ ትንሣኤ የሐሰት ፍልስፍና፣ ተራ ሃይማኖታዊ ልምምድና የፈጠራ ተግባር፣ እንዲሁም ከቀደሙት አስተሳሰቦች የተወረሰ ግምታዊ ቅዥትና የመልካም ምኞት መግለጫ ብቻ ነው። በሌላ ጐኑ ደግሞ ክርስቶስ በመስቀል ላይ መሞቱን የማይቀበሉ፣ እንዲሁም ደግሞ ሬሳው በደቀ መዛሙርቱ መሰረቁን የሚገልጹ አመለካከቶችን የሚከተሉ ሰዎች ትንሣኤውን ለማጣጣል ጥረት ያደርጋሉ። ከዚህ ሁሉ በላይ ግን የክርስቶስ ትንሣኤ ስለ ክሥተቱ እውነተኝነት ማብራሪያ ሊሰጡ በሚችሉ በበርካታ ማስረጃዎች የተረጋጋጠ ጒዳይ ነው። በሌላ ቋንቋ፥ ስለ ጒዳዩ ስናስብ ሌላ ምንም አማራጭ ክርክር ወይም ሙግት ለማቅረብ መሞከር ፋይዳ የለውም። 

አራት ተሟሟይ ሐቲቶች

ዐዲስ ኪዳን ስለ ክርስቶስ ኢየሱስ ሕይወት፣ ሞትና ትንሣኤ አራት የተለያዩ ጒዳዮችን ያትታትል። የክርስቶስን ሕይወትና ሥራ የዘገቡ የተለያዩ የወንጌላት ጻሓፊዎች ሥራቸው አንዱ ከሌላው ጋራ ተናቦ ስለመመዝገቡ ሳይጨነቁ በራሳቸው መንገድ ጽፈዋል። የወንጌላት ትረካ ርስ በርሳቸው የሚጣረሱ የሚመስሉ አንዳንድ ዘገባዎች ያሉት ቢሆን፣ ከሌሎች ታሪኮች በተለየ የክርስቶስን ትንሣኤ በተመለከት መልእቶቹ ልዩ ዐይነት ባሕርይ አላቸው። ልዩ ልዩ ጒዳዮች እንዴት መዘገብ እንዳለባቸው የሚገራ መርህ ስላልነበር፥ ከወንጌላት መካከል አንዱ ብቻ ስለ ትንሣኤውም ሆነ ስለ ሌላ የኢየሱስ ታሪክ ሙሉ ማጠቃለያ አይሰጠንም። በመሆኑም አንዳንድ ትንሣኤውን የሚቃወሙና የሚተቹ ሰዎች በወንጌል ውስጥ የተገለጹትን ሌሎች  እውነታዎችን ጭምር ሲቃወሙ ይስተዋላሉ። በወንጌላት ውስጥ የተፈጠሩ የሚመስሉ አንዳንድ ልዩነቶች የተፈጠሩበት ምክንያት የወንጌላት ጸሐፊዎች መረጃዎቻቸውን የሰበሰቡት ከተለያዩ የዐይን ምስክሮችም ባህሎችና በጊዜው በቀላሉ ከተገኙ ምንጮች ሲሆን፣ መረጃዎቹን ያጠናቀሯቸው ከክርስቶስ ሕይወትና አገልግሎት ጋራ የሚስማማ ሆኖ ስለተገኘ ነው። ይህን እንጂ ደግሞ ሁሉም የወንጌላት ጸሐፊዎች የክርስቶስን ትንሣኤ ሲዘግቡ በቦታና በጊዜ የተከሠተ እውነተኛና የማያጠራጥር ታሪካዊ ክሥተት ስለመሆኑ ርግጠኛ በሆነ መልኩ ዘግበዋል። ከዚህም በተጨማሪ ሁሉም ወንጌላት፥ 1) የክርስቶስ መዋብር ባዶ ስለመሆኑ፣ 2) የትንሣኤው ዜና የመጀመሪያ አብሳሪዎች ሴቶች ስለመሆናቸው፣ 3) ከትንሣኤው በኋላ ከሙታን የተነሣው ኢየሱስ በደቀ መዛሙርቱ መካከል እየተገኘ ልዩልዩ ንግግሮችን ስለማድረጉ ዘግበዋል።

አራት ዓይነት የማያከራክሩ ሃቆች

የክርስቶስ ትንሣኤን እውነተኝነትና ታሪካዊነት በተመለከተ፣ ትንሣኤው በማስረጃ የተደገፈና የማያከራክር ሃቅ ነው። የክርስቶስን ትንሣኤ በማስረጃ አስደግፎ ማቅረብን በተመለከተ፣ በጒዳዩ ላይ ጥናት ያድረጒ በርካታ ምሁራን የሚስማሙበትና አዎንታዊ በሆነ መልኩ የሚቀበሉት ነው። ይህን በሚገባ መረዳት ሌሎች መላምቶች በሙሉ ለሚገነቡበትና ጥንካሬ ለሚያገኙበት ታሪካዊ እውነት ጠንካራ መሠረት ነው (ሊኮና፣ 617)። እነዚህ ታሪካዊ እውነቶች፥ 1) ኢየሱስ የሞተው በመስቀል ላይ ተሰቅሎ ነው፤ 2) ኢየሱስ ተቀብሮ የነበር ሲሆን፣ ከቀናት በኋላ መቃብሩ ባዶ ሆኗል፤ 3) ኢየሱስ ከሙታን ከተነሣ በኋላ ወዲያው ለበርካታ ተከታዮቹ ታይቷል፤ ከዚህም የተነሣ የትንሣኤውን ኢየሱስ ያዩና የሰሙ ደቀ መዛሙርት ሌሎች ሰዎች በትንሣኤው ኢየሱስ እንዲያምኑ ዐውጀዋል እና 4) ጌታ ኢየሱስ ከሙታን ከተነሣ ከበርካታ ጊዜያት በኋላ ለጠርሴሱ ጳውሎስ በመገለጥ ሕይወቱን ለውጧል የሚሉ ናቸው።

ከላይ ያየናቸው ሁለቱ ነጥቦች በበርካታ ምሁራን እንደ ታሪካዊ እውነታ የሚወሰዱ ናቸው። በመሆኑም ኢየሱስ መሞቱና መቀበሩ፣ የደቀ መዛሙርቱ ተስፋ መቁረጥ፣ የመቃብሩ ባዶ መሆን እና የትንሣኤው ኢየሱስ ለጠርሴሱ ጳውሎስ ተገልጦ ጳውሎስ ከዐመፁ በርሱ ወደ ማመን እንዲለወጥ ማድረጒ በበርካታ የታሪክ ጻሐፊዎች ዘንድ ጭምር ቅቡልነት ያለውና በጠንካራ ድጋፍ የታገዘ ታሪካዊ ሃቅ ነው። ይህ እውነት የክርስቶስን ትንሣኤ የሚያምኑት ብቻ የሚቀበሉት ሳይሆን፣ በትንሣኤው ክርስቶስ በማያምኑት ዘንድ ጭምር ቅቡልነት ያለው ነው።

 ሙሉው አካላዊ ማስረጃ

ነገሩ እንዲህ ከሆነ፣ ሙሉው አካላዊ ማስረጃ ከሌሎች ለብቻቸው መታየት ከሚችሉ በርካታ ማስረጃዎች ጋራ ተጣምሮ ሊቀብር ይችላል።

1. የኢየሱስ ሞት
2. የኢየሱስ የመቃብሩ ስፍራ
3. ባዶ መቃብር
4. ከትንሣኤው በኋላ የታየባቸው ሁኔታዎች
5. ከትንሣኤው በኋላ ዐይተው ያመኑ የዐይን ምስክሮች
6. የትንሣኤውን ኢየሱስ ያዩና የሰውሙ ደቀ መዛሙርቱ የሕይወት ለውጥ
7. የካሃዲውና ዐመፀኛው ጳውሎስ በትንሣኤው ኢየሱስ መገለጥ መለወጥ
8. በዘመኑ በነበረው ዓለም የነበሩ አማኞች በሙሉ እሁድን የአምልኮ ቀን አድርጐ የመቀጠል ልማድ
9. ትንሣኤውን ተከትሎ የክርስትና እምነት መጀመሪያ በከፍተኛ ፍጥነት መስፋፋት
10. ከጥንት ጀምሮ እስካሁን ድረስ ትንሣኤውን ሐሰተኛ ክሥተት ለማድረግ ሲደረግ የነበረው ሙከራ ያለመሳካት
11. ትንሣኤውን በተመለከት ቅቡልነት ያላገኙ አማራጭ ንድፈ ሐሳቦች

እነዚህ ከላይ የተዘረዘሩ እውነቶች የክርስቶስን ትንሣኤ በተመለከተ እያንዳንዳቸው በየራሳቸው በቂ መረጃ መሆን የሚችሉ ቢሆንም፣ ከሁሉ በላይ ትንሣኤውን እውነተኛ የሚያደርገው ግን ትንሣኤው ራሱ እውነተኛ ታሪካዊ ክሥተት መሆኑ ነው። ከእነዚህ ሁሉ አንድ ላይ የተጠናቀረው ማስረጃ በመጽሐፍ ቅዱስ ውስጥ ከተገለጹ ዘገባዎች የላቀ እጅግ አስገራሚ ክብደት ያለው አማራጭ ማስረጃ ይሰጣል። ይህ አማራጭ ማስረጃ እጅግ ውስብስብና የትንሣኤውን እውነተኝነት ለማስረገጥ ከተጻፉ ከሌሎች ማስረጃዎች ጋራ ፈጽሞ የማይነጻጻሩና ከፍተኛ ቅቡልነት ማግኘት የሚችሉ ናቸው።^[3] በመጨረሻም፣ የትንሣኤውን ታሪካዊነት በተመለከተ የሚኖረን ፍርድ፥ “በጊዜው የነበረው የክርስቶስ ተከታትይ ማኅበረ ሰብ ኢየሱስ ከሞት ተነሥቷል የሚል ሐሰተኛ የሆነ ሕያው ትርክት ፈትሯል” ወይም “ሕያው የሆነው ክርስቶስ ትንሣኤውን ተቀብሎ የሚያምንና የሚያስታውስ ማኅበረ ሰብ ፈጥሯል” ከሚሉ ከአንዱ ወገን ሊወድቅ ይችላል።^[4]

1. ባዶው መቃብር

ሁሉም ወንጌላት የትንሣኤውን ትርክት የጀመሩት ኢየሱስ የተቀበረበት መቃብር ባዶ ሆኖ መገኘቱን በመዘገብ ነበር። ለምሳሌ፥ 1) በመቃብሩ ስፍራ ከመላእክት ጋራ የተገናኙ ሴቶች ክርስቶስ ከሙታን እንደተነሣና መቃብሩ ባዶ መሆኑን መስክረዋል፤ 2) ማቴዎስ 28፥11 ላይ የመቃብሩ ጠባቂዎች ክርስቶስ መነሣቱንና መቃብሩ ባዶ መሆኑን መስክረዋል።

በአንጻራዊነት የክርስቶስ መቃብር ባዶ ሆኖ መገኘት እንደ የትኛውም የተለመደ ክሥተት ሊታይ ይችላል። ይሁን እንጂ ከሁሉ በላይ ያልተለመደውና ትልቁ ቁም ነገር ኢየሱስ ከሙታን ተነሥቶ መገኘቱ ነው። በሰው ልጆች ታሪክ የተለወደው ነገር ማንኛውም የሞተ ሰው በተቀበረበት መቃብሩ ውስጥ መኖሩ ነው። ይሁን እንጂ ኢየሱስ በመቃብሩ ውስጥ ተፈልጎ ሊገኝ አልቻለም። በእግዚአብሔር ኀይል ከሙታን ባይነሣ ኖሮ አስከሬኑ መቃብሩ ውስጥ ይገኝ ነበር። በመሆኑም ክርስቶስ ከሙታን መነሣቱን የማይቀበሉ ወይም የሚክዱ ሁሉ ስለዚህ ጒዳይ መፍትሒ ሊያመጡ ይገባል። ርሱ በእግዚአብሔር ኀይል ከሙታን ያልተነሣ ከሆነ አስከሬኑ የት ሄደ?

ኢየሱስ በርግጥም ሞቶ ነበር

የእስልምናው ሃይማኖት መጽሐፍ በሆነው በቁራን እንደሚታሰበው፣ “ኢየሱስ የእውነት አልሞተም” የሚለው አስተሳሰብ እስከዚህ ዘመን ሊቆይ የተገባ አልነበረም። አንዳንዶች እንደሚያስቡት ኢየሱስ የሞት በመምሰል አልተሰውረም። ርሱ በርግጠኝነት ሞቶ እንደነበር የመቃብሩ ክሥተቶች ብቻ ሳይሆኑ ስለ ሞቱ የተተረኩ ትርክቶች በሙሉ የማይካዱ እውነቶች ናቸው። የክርስቶስ ኢየሱስ የክስና የሞቱን ሂዳተ ያስተባብር የነበረው የሮም መቶ አለቃ ጲላጦስ ኢየሱስ የእውነት ለመሞቱ አንዱ ማስረጃ ነው (ማቴ. 15፥39፡44-45)። የወንጌላት ጸሐፊዎች፣ በተለይም ማርቆስ የኢየሱስን ሞት የተጠቀመው የግሪክ ቃል ptōma የሚል ሲሆን፣ ይህም “አስከሬን” ማለት ነው፤ በተጨማሪም የኢየሱስ አካል ሞት ወይም ሞተ የሚል ነው (ማር. 15፥43-45)። ይህም የሚያስረግጠው ኢየሱስ የእውነትም መሞቱን ነው። የኢየሱስ ሞት ብቻ ሳይሆን፣ እንደ ማንኛውም የሞተ ሰው፣ አስከሬኑ መቀበሩም ርግጥ ነው።

ከጥንት የቤተ ክርስቲያን አባቶችና የነገረ መለኮት ምሁራን አንዱ የሆነው አትናቴዎስ እንዳለው የክርስቶስ ትንሣኤ ወዲያው በድንገት የሆነ አይደለም። ትንሣኤው የሆነው ኢየሱስ ከሞተ ከሦስት ቀናት ወይም ከ36 ሰዓታት በኋላ ነው። በመሆኑም ኢየሱስ መሞቱ ርግጥና ምንም ዐይነት ጥርጣሬ የሚያጭር አይደለም። በእውነት የክርስቶስ አካል ሞቶ ነበር (26; ed. St. Vladimir’s, 56)። ርሱ ሞቱ ሙሉ ለሙሉ ሳይሞት ወዲያው ቢነሣ ኖሮ፥ ሞቱን ማንም አያምንም ነበር (ብራክል፣ 627)። በሌላ ጐኑ ደግሞ ክርስቶስ ከሦስት ቀናት በላይ ለሆነ ጊዜ ዘግይቶ ከሙታን ቢነሣ ኖሮ በወቅቱ በዙሪያው የነበሩ ሰዎች በየፊናቸው ስለሚበታተኑ ስለሞቱ የሰጡትን ምስክርነትም ሆነ ከሙታን የተነሣው አካል የክርስቶስ መሆን ያለመሆኑን በርግጠኝነት መመስከር ባልቻሉ ነበር (አቴትናቴዎስ፣ 56)

በመሆኑም ለክርቶስ ትንሣኤ ጊዜ ወይም የወቅቱ ሁኔታ ጭምር ተጽእኖ ነበረው። ክርስቶስን የሰቀሉ ሰዎች ጭምር በዐይኖቻቸው ያዩትም ሆነ በጆሯቸው የሰሙት ነገር ከህልናቸው ደብዝዞ ሳይጠፋ፣ እንዲሁም ርሱን ስለ መስቀላቸው ትኲስ ምስክርነት እየሰጡ ሳለ፣ የእግዚአብሔር ልጅ ከሦስት ቀናት በኋላ የማይበሰበስና የማይሞት አካል ይዞ በአስደናቂ ሁኔታ ከሙታን ተነሣ።

ኢየሱስ በርግጥ ተቀብሮም ነበር

ኢየሱስ በመስቀል ላይ ከተሰቀለ በኋላ መሞቱ ርግጠኛ ሆኖ ሲረጋገጥ አስከሬኑ በአርማቴናዊው ዮሴፍ ተወስዶ እንደተቀበረ ከወንጌላት ዘገባ መረዳት እንችላለን (ማቴ. 27፥57-61፤ ማር. 15፥42-47፤ ሉቃ. 23፥50-56፤ ዮሐ. 20፥38-42)። በወቅቱ በነበሩት አይሁዶች ወግ እና ባህል ከባባድ ወንጀሎችን የሠሩትን ጭምር መቅበር ትልቅ ትርጒም ነበረው (ዊሊያምስ፣ 133)። የሞተውን አካል ለቀብር ማዘጋጀት ከባድ ኀላፊነት ነው (ዮሐ. 19፥39_40)። በተጨማሪም የቀብር ሥርዐቱ ውድ ዋጋ ተከፍሎበት በልዩ ጥንቃቄ የሚደረግ ነው። ይህም የሆነበት ምክንያት፣ በዘመኑ በነበረችው ኢየሩሳሌም ለቀብር ስፍራነት የሚሆኑ ድንጋዮች በጣም ውድ በመሆናቸው ነው። የኢየሱስ አስከሬን የቀብር ሥርዐት የተፈጸመው እንደ አንድ ተርታ ሰው ቀብር ሳይሆን፣ በሕዝብ ዘንድ በሀብታምነቱ በሚታወቅና ትልቅ ተጽእኖ ፈጣሪ በሆነው በአርማታዊው ዮሴፍ እና ጲላጦስ በተባለው የመንግሥት ባለ ሥልጣንና አገረ ገዥ ነው።

የክርስቶስ መቃብር በወታደሮች ኀይል ይጠበቅ ነበር

የአርማቲያው ዮሴፍ የኢየሱስን መቃብር በትልቅ ድንጋይ ዘግቶት ሲሆን፣ መቃብሩም በወታደሮች እንዲጠበቅ ተደርጐ ነበር። መቃብሩን እንዲጠብቁ ስንት ወታደሮች እንደተመደቡ ባይታወቅም፣ መቃብሩ በጲላጦስ ትእዛዝ መኀተም እንዲደርግበት ተድርጎ እሰከ ሦስተኛው ቀን ድረስ በወታደሮች ይጠበቅ እንደነገር ግን ግልጽ ነው።

መቃብሩ ማኀተም ተደርጐበት በወታደሮች በጥንቃቄ ይጠበቅ የነበረው፣ አስከሬኑ በተከታዮቹ እንዳይሰረቅ በሚል ነበር። በመሆኑም ጠባቂ ወታድሮችን ዐልፎ የጲላጦስን ማኅተም በማስወገድ አስከሬኑን ለመስረቅ የሚደፍር ሰው ሊኖር አይችልም። በተጨማሪም የመቃብሩ ጠባቂዎች የኢየሱስ ጠላቶች ናቸው። ይህን እውነት ማቴዎስ፥

በተደጋጋሚ አትኩሮች ተሰጥቶበት እንደተነገረው ክርስቶስ የተቀበረበት ሥፍራ በክርስቶስ ጠላቶች በራሳቸው ነበር ተጠብቆ የነበረው፡፡ ይህን ጉዳይ ማቴዎስ፥  “ሴቶቹ በመንገድ ላይ ሳሉ፣ ከጠባቂዎቹ ጥቂቶቹ ወደ ከተማ በመሄድ የሆነውን ሁሉ ለካህናት አለቆች አወሩላቸው። የካህናት አለቆችም ከሽማግሌዎች ጋር ተሰብስበው ተማከሩ፤ ለወታደሮቹ በቂ ገንዘብ በመስጠት እንዲህ አሏቸው፤ ‘ተኝተን ሳለን ደቀ መዛሙርቱ በሌሊት መጥተው ሰረቁት’ በሉ፤ ይህ ወሬ በገዥው ዘንድ ቢሰማ እንኳ፣ እኛ እናስረዳዋለን፤ ምንም ክፉ ነገር እንዳይደርስባችሁ እናደርጋለን። ወታደሮቹም ገንዘቡን ተቀብለው እንደ ታዘዙት አደረጉ። ይህም ታሪክ እስከ ዛሬ ድረስ በአይሁዶች ዘንድ በሰፊው እንደ ተሠራጨ ነው” በማለት ጽፏል (ማቴ. 28፥11_15)። በመሆኑም የክርስቶስ ትንሣኤ እውነተኝነቱ ተረጋግጦ የተመሰከረውና የታወጀው በኢየሱስ ወዳጆች ሳይሆን በጠላቶቹ ነው።

ወደ ባዶው መቃብር መመልከት

ከወንጌላት ጸሐፊ አራተኛው የሆነው ዮሐንስ በትንሣኤው ወቅት ወደ ኢየሱስ መቃብር ስፍራ ቀድሞ የደረሰው ሰው መቃብሩ ባዶ ሆኖ እንዳገኘውና በመቃብሩ ውስጥ ከፈኑን ብቻ እንዳየ ጽፏል (ዮሐ. 20፥8)። ይህን ድንቅ ነገር ካየ በኋላ፣ ይህ ያየው ደቀ መዝሙር ጌታ ከሞት መነሣቱን ወዲያም እንዳመነ እንመለከታለን። በሌላ ቋንቋ፣ በኢየሱስ መቃብር ውስጥ ከፈኑ ብቻ መቅረቱ ኢየሱስ ከሙታን መነሣቱን ያስረግጣል ማለት ነው። ስለዚህም የኢየሱስ መቃብር ባዶ መሆን በሚከተለው መልኩ አጠር ተደርጐ ሊቀርብ ይችላል፤

1. የኢየሱስ ክርስቶስ ሞቶ የመቀበሩ ታሪካዊ እውነታ መቃብሩ ባዶ የመሆኑን እውነት ያስረግጥልናል።
2. የኢየሱስ መቃብር ባዶ የመሆን ታሪክ በቀደሙ ምንጮች ለየብቻው ተዘግቧል።
3. መቃብሩ ባዶ መሆኑን ሴቶች አይተው መስክረዋል።
4. አይሁዶች ለደቀ መዛሙርቱ አስቀድመው የሰጧቸው ምላሽ የኢየሱስ መቃብር ባዶ መሆኑን ያስረግጣል።^[5]

የኢየሱስ መቃብር ባዶ ሆኖ መገኘት ለብቻው የትንሣኤ ማረጋገጫ ሊሆን ባይችልም፣ ስለ ጒዳዩ ቀዳሚና ጠቃሚ መረጃ ሊሆን ግን ይችላል። መቃብሩ ባዶ እስከሆነበት ቀን ድረስ አስከሬኑ በዚያ ስፍራ መሆኑን የሚቀበል ማንኛውም ሰው ኢየሱስ ሞትን ድል አድርጐ መነሣቱን መቀበል አይቸግረውም (ክሬግ፣ 263)።

ሌሎች አማራጮች ለማመን የሚቸግሩ ናቸው  

የኢየሱስ ክርስቶስን መቃብር ባዶ ሆኖ መገኘት በተመለከተ የሚቀርቡ ሌሎች ሁለት አማራጭ አመለካከቶች አሉ። የመጀመሪያው ክርስቶስ የእውነት አልሞተም የሚል ሲሆን፣ ሁለተኛው ደቀ መዛሙርቱ የኢየሱስ መቃብር ባዶ እንደሆነ የተናገሩት የመቃብሩን ስፍራ ስለማያውቁ የተሳሳተ መቃብር አግኝተው ነው የሚል ነው። በተጨማሪም የኢየሱስ አስከሬን በወዳጆቹ ወይም በጠላቶቹ እንደተሰረቀ የሚያምኑም አሉ፤ እንዲሁም የኢየሱስ አስከሬን በደቀ መዛሙርቱ እንደተሰረቀ የሚናገሩም አሉ። እነዚህን አመለካከቶች የሚሰነዝሩ ሰዎች ስለ ኢየሱስ ሞት ጥልቅ ግንዛቤ የሌላቸው፤ ወይም የኢየሱስ ደቀ መዛሙርት ርሳቸው ለፈጠሩት ሐሰተኛ ወሬ ጭምር ለመሞት ዝግጁ እንደሆኑ አድርገው የሚያስቡ ናቸው። የኢየሱስ ደቀ መዛሙርት መቃብሩ ባዶ ነው የሚል የሐሰት ወሬ ፈጥረው አሰራጭተዋል የሚሉ ሰዎች፣ ትርክቱ ሆን ተብሎ የተወጠነ የሐሰት ሴራ ስለሆነ ዘለቄታ የሌለው ነው፤ በመሆኑም ጫና እና ስደቱ ሲበዛባቸው ሐሰትነቱ ይገለጣል ይላሉ። ነገር ግን በወቅታዊ ሁኔታ ተገፋፍተው ሐሰትን በማመን ወደ አንዳች ዐይነት ውድድር ውስጥ የገቡ ሰዎች ለሞት የሚያበቃ መከራ ለመቀበል ፈቃድኛ አይሆኑም። ከዚህ በተቃራኒ ግን አየሱስ ከሞት ተነሥቷል እውነት ለሐዋርያት ተጨባጭ ግላዊ እውነት ስለሆነ ለዚህ እምነታቸው ለመሞት ዝግጁ ነበሩ። በተጨማሪም ክሥተቱ ታሪካዊ ስለመሆኑ ጠንካራ ሙግት ማቅረብ ይቻላል።^[6]

2. የድኅረ ሞት መገለጥ

የባዶ መቃብሩ ታሪክ ብቻውን የኢየሱስን ትንሣኤ ሙሉ ለሙሉ ሊገልጠው አይችልም። ከሁሉ አስቀድማ መቃብሩ ጋራ የተገነችው መግደላዊት ማሪያም የኢየሱስን አስከሬን በመቃብሩ ውስጥ ስታጣ በመቃብሩ አጠገብ ለነበረው መልአክ የተናገረችው የመጀመሪያው ነገር አስከሬኑ ተሰርቆ ሊሆን ይችላል የሚል ነበር (ዮሐ. 20፥13)። ነገር ግን ለማሪያም ጥያቄ ግልጽ መልስ የሰጠው ሌላ አካል ሳይሆን የትንሣኤው ኢየሱስ ራሱ ነበር። ስለዚህም ማሪያም ኢየሱስ የእውነትም እንደተነሣ ያመነችው ባዶ መቃብር አይታ ብቻ ሳይሆን የትንሣኤው ኢየሱስ ተገልጦ በማየቷም ጭምር ነበር (ዮሐ. 20፥14-18)። የትንሣኤ ኢየሱስ ለመጀመሪያ ጊዜ የታየው መቃብሩ በነበረበት የአትክልት ስፍራ ነው።

የትንሣኤው ኢየሱስ ለደቀ መዛሙርቱ በተለያዩ ስፍራዎች ለተለያዩ ጊዜያት ተገልጦ ኅብረት አድርጐ፣ ተደጋጋሚ ትምህርቶችንና መመሪያዎችን ሰጥቶ ነበር (ማቴ. 28፥1-20፤ ማር. 16፥9-19፤ ሉቃ. 24፥1-53፤ ዮሐ. 20፥19-21፥25፤ ሐዋ. 1፥3-9)። የትንሣኤው ኢየሱስ በመጀመሪያ የታየው በተለያዩ የኢየሩሳሌም መንደሮች ሲሆን፣ ቀጥሎም በገሊላና በአካባቢው ይታይ ነበር (ማር. 16፥7)። ሉቃስ የትንሣኤውን ኢየሱስ በተመለከተ፥ “… እስከ ዐረገበት ቀን ድረስ ለመረጣቸው ሐዋርያት በመንፈስ ቅዱስ አማካይነት የሰጣቸው ትእዛዝ ነው። ከሕማማቱም በኋላ ራሱ ቀርቦ ሕያው መሆኑን፣ ለእነዚሁ በብዙ ማስረጃ እያረጋገጠላቸው አርባ ቀንም ዐልፎ ዐልፎ እየታያቸው ስለ እግዚአብሔር መንግሥት ነገራቸው” ይላል (ሐዋ. 1፥2-3)። በተጨማሪም ሐዋርያው ጳውሎስ የትንሣኤውን ኢየሱስ በተመለከተ፥ “እግዚአብሔር ግን ከሙታን አስነሣው፤ ከገሊላ ጀምሮ እስከ ኢየሩሳሌም ከእነርሱ ጋር ለነበሩትም ብዙ ቀን ታያቸው፤ እነርሱም አሁን ለሕዝቡ ምስክሮቹ ናቸው” ይላል (ሐዋ. 13፥30)። በመሆኑም እነዚህና ሌሎች የትንሣኤው ኢየሱስ ከተለያዩ ሰዎች ጋራ በተለያዩ ስፍራዎች በቀጥታና ግልጽ በሆነ መልኩ ያደረጋቸው ኅብረቶች፣ ትምህርቶችና መመሪያዎች ርሱ ሕያው መሆኑን ማሳያ ናቸው (ካልቪን፣ 3.25.3፡ 991)።

 ቢያንስ  ዐሥራ አራት የተለያዩ አጋጣሚዎች

የትንሣኤው ኢየሱስ በተለያዩ መንገዶች ራሱን የገለጠ ቢሆንም፣ እያንዳንዱ ክሥተት ግን አልተመዘገበም ነበር። ዐዲስ ኪዳን ከክርስቶስ እርገት በፊት የተከናወኑ ዐሥራ አንድ መገለጦችንና እርገቱን ተከትሎ የመጡ ሦስት ክሥተቶችን በአጠቃላይ ዐሥራ አራት ክሥተቶችን ዘግቦልናል። 1) ለመግደላዊት ማሪያም መታየት (ማቴ. 28፥1፤ ማር. 6፥19፤ ዮሐ. 20፥11-18)፤ 2) ከመቃብሩ ስፍራ ሲመለሱ ለነበሩ ሴቶች መታየት (ማቴ. 28፥2፤ 8-10)፤ 3) ለጴጥሮስ መታየት (ሉቃ. 24፥34፤ 1ቆሮ. 15፥5)፤ 4) ለሁለቱ የኤማሁስ መንገደኞች መታየት (ማር. 16፥12-13፤ ሉቃ. 24፥13-31)፤ 5) ከቶማስ ውጪ ለነበሩ ደቀ መዛሙርት መታየት (ሉቃ. 24፥36-43፤ ዮሐ. 20፥19)፤ 6) ቶማስን ጨምሮ ለደቀ መዛሙርቱ መታየት (ማር. 15፥14፤ ዮሐ. 20፥26-29)፤ 7) በጥብሪያዶስ ባሕር ላይ ዓሣ ሲያጠምዱ ለነበሩ ደቀ መዛሙርት (ለስምዖን ጴጥሮስ፣ ለቶማስ፣ ለናትናኤል፣ ለያዕቆብ፣ ለዮሐንስ እና ሌሎች ሁለት) መታየት (ዮሐ. 21፥1-23)፤ 8) በገሊላ ተራራ አካባቢ ለነበሩ ዐሥራ አንድ ደቀ መዛሙርት መታየት (ማቴ. 28፥16)፤ 9) እስከዚያው ቀን ድረስ በሕይወት ለነበሩ ለዐምስት መቶ ያህል ወንድሞች መታየት (1ቆሮ. 15፥6)፤ 10) ለያዕቆብ መታየት (1ቆሮ. 15፥7)፤ 11) በእርገቱ ወቅት በዙሪያው ለነበሩ የዐይን ምስክሮች መታየት (ማቴ. 28፥18-20)፤ 12) ለእስጢፋኖስ መታየት (ሐዋ. 7፥55)፤ 13) ለጳውሎስ መታየት (ሐዋ. 9፥17፤ 1ቆሮ. 15፥8) እና 14) በፊጥሞ ደሴት ላይ በነበረበት ወቅት ለዩሐንስ መታየት (ራእ. 1፥9-12)።[7]

የዚህ ዐይነቱ ተመክሮ ልዩ ባሕርዩ ምንድን ነው?

የኢየሱስ ትንሣኤ የመጀመሪያ የዐይን ምስክሮችና ከትንሣኤው በኋላ የተገለጠላቸው ሰዎች ነገሩን እንዴት ተረዱት? ይህን በተመለከተ በርካታ አማራጭ ምላሾ ሊቀርቡ ይችላሉ፤

1. የጒዳዩን እውነተኛውንዓላማ በርግጠኝነት ማወቅ አይቻልም። በርግጠኝነት ማወቅ የሚቻለው ደቀ መዛሙርቱን ነገሩን እንዴት እንደተረዱትና እንዴት ይፋ ሊያወጡ እንደቻሉ ብቻ ነው።
2. ክሥተቱን በተመለከተ ደቀ መዛሙርቱና ሌሎች የዐይን ምስክሮች ትንሣኤው እውነት እንደሆነ አምነው ሊሆን ይችላል። ይሁን እንጂ ነገሩ በትክክል የተረጋገጠ እውነት ሊሆን አይችልም።
3. የእያንዳንዱ ክሥተት ታሪካዊነቱ (ለምሳሌ፦ ባዶው መቃብር) ተፈትኖ ልረጋገጥ ይችላል። ነገር ግን ሌሎች ጒዳዮች ከጥርጣሬ ባለፈ ታሪካዊነታቸውን ማስረገጥ አስቸጋሪ ሊሆን ይችላል።
4. ታሪካዊነታቸውን በበቂ ማስረጃዎች ማረጋገጥ የሚቻልባቸው ክሥተቶች አሉ (ለምሳሌ፦ ባዶ መቃብርና ከትንሣኤው በኋላ በርካታ የዐይን ምስክሮች ማየታቸው)።

እነዚህ ከላይ የተጠቀሱ አመለካከቶች ሁሉም ጠቃሚ ቢሆኑም፣ አራተኛው ነጥብ ግን ከሁሉ ይልቅ የተሻለና የትንሣኤው እውነታዎችን መግለጽ የሚችል ነው።

ሐዋርያት በነፍሳቸው ለመወራረድ ዝግጁ ነበሩ

ስለ ክርስቶስ ትንሣኤ ዘገባዎች ታሪካዊ ተኣማንነት በተመለከተ ምሁራን የተለያዩ አመላካከቶችን ይሰጣሉ። ስለ ትንሣኤው ርግጠኝነት የተዘገቡ አራት ምክንያቶችን እንደምከተለው እንመልከት፤

1. ሐዋርያት የትንሣኤውን ታሪካዊነትና ተኣማኒነት በማመን ለዚህ እውነት እስከሞት ድረስ ነፍሳቸውን ለመስጠት ዝግጁ ነበሩ የሚለው ከሁሉ የላቀ መከራከሪያ ነው። ሐዋርያት የትንሣኤውን ኢየሱስ በተለያዩ ጊዜያት ስለማየታቸውም ሆነ ርሱ ለሌሎች በርካታ ሰዎች እንደታየ ርግጠኛ ነበሩ። በዚህም ርግጠኛ እምነት ምክንያት ሰማእት ለመሆን ጭምር ዝግጁ ሲሆኑ፣ በእምነታቸው እስከ መጨረሻ ጸንተዋል። በርግጥ ሰማእትነት ለክርስቲያኖች ዐዲስ ነገር ባይሂንም፣ ማክ ዶናልድ እንዳለው ለክርስትና ዐዲስ ነገር አስቀድመው በራሳቸው ላዩትና ላመኑት ነገር ሐዋርያት ነፍሳቸውን መስጠታቸው ነው። የሐዋርያት እምነት የተመሠረተው ከሌሎች በሰሙት ምስክርነት ላይ ሳይሆን እነርሱ ራሳቸው ሞትን ድል አድርጐ ከተነሣው ኢየሱስ ጋራ የነበራቸው ኅብረት ነው። በተጨማሪም ያመኑት የትንሣኤ ጌታ እውነተኛ መሲሕ ስለ ነበር፣ ነፍሳቸውን ሙሉ ለሙሉ በዚህ እምነት ላይ አሳርፈው ነበር (ማክ ዶናልድ፣ 261፤ 265)። በመቀጠልም ማክ ዶናልድ፣

ሐዋርያቱ የሞቱት ከሙታን የተነሣውን የትንሣኤውን ኢየሱስ ራሳቸው ዐይተው በማመናቸው ነው … እነዚህ ሐዋርያት ተሳስተው ሊሆን ይችላል፤ ነገር ግን ለዚህ እምነታቸው ሰማእት ለመሆን መወሰናቸው እምነታቸው ምን ያህል በርግጠኛ እውነት ላይ የተመሠረተ እንደሆነ እና አምላካቸውም ታማኝ እንደሆነ ማሳያ ነው። ሐዋርያት ዋሾዎች አይደሉም። ከሙታን የተነሣውን ጌታ ዐይተውና አምነው መስክረዋል፤ እስከሞት ለመጽናት ፈቃደኛ በመሆን ይህን እምነታቸውን ገለጹ። አንዳንዶች ደግሞ ለዚህ እምነት ሞቱ። እነዚህ ሐዋርያት ከእምነታቸውና ለአምላካቸው ከነበራቸው መሰጠት ወደ ኋላ ማፈግፈጋቸውን የሚያሳይ ምንም ዐይነት ማስረጃ የለም። በርግጥ ይህን ስንል ደግሞ እነርሱ በሁሉም ነገር ፍጹም ናቸው ማለት አይደለም። ነገር ግን ኢየሱስ ክርስቶስ ከሙታን ስለመነሣቱ ርግጠኛ ስለነበሩ ሕይወታቸው በዚህ እውነት ላይ የተመሠረተ ነበር (ማክ ዶናልድ፣ 3፡125)።

የትንሣኤው ኢየሱስ መገለጥ ገጽታዎችና ቁጥር

ነገሩን እንደ ወረደ ከወሰድነው፣ የተለያዩ ሰዎች ከሞት የተነሣውን ኢየሱስን እንዳዪ የገለጹ ዘገባዎችንና ግልጽ የሆኑ ቁጥሮችን ከባዶ መቃብር ጋራ አንድ ላይ አድረገን ስናጠናቅረው፣ የክርስቶስ ትንሣኤው እውነተኛ ታሪካዊ ክሥተት ስለመሆኑ ጠንካራ ማስረጃ መገንባት እንችላለን።

ይህን እውነት በተመለከተ ወንጌላት የተለያዩ ሐሳቦች የሚሰነዝሩ ቢሆንም፣ በትንሣኤው ክሥተት እውነትነትና ታሪካዊነት ላይ ግን ዘገባዎቹ ስምሙ ናቸው። ከዚህ በፊት እንዳወሳነው፣ የወንጌላት ጸሓፊዎች መረጃዎቻቸውን ያጠናቀሩት በተለያዩ መንገዶች ቢሆንም፣ ስምሙነታቸው ግን መሠረታዊ ችግር አይደለም። ኢየሱስ ከትንሣኤው በኋላ በተለያዩ ጊዜያት ለበርካታ ሰዎች ስለ መታየቱ በወንጌላት በተለያዩ መልኮች የዘገቡ በመሆኑ አከራካሪ ነጥቦች መነሣታቸው የሚጠበቅ ነው። የወንጌላት ጸሓፊዎች ከትንሣኤው በኋላ ስለሆነው የኢየሱስ መገለጥ ያቀረቧቸው ሐሳቦችና ምስክርነቶች በመጠኑ የተለያዩ ይመስላሉ። በርግጥ ስለ ኢየሱስ ከትንሣኤው በኋላ መታየት በተመለከተ በርካታ አስገራሚና አስደናቂ ገለጻዎች ተዘግበዋል። ለምሳሌ ሂል ዊሊያምስ የተሰኘ ጸሐፊ፥

ከሙታን የተነሣው ኢየሱስ በይሁዳና በገሊላ ከተሞች ገጠራማ አካባቢዎች፣ እንዲሁም በቤትና በውጪ በጠዋትና በማታ መታየቱን፣ በቀጠሮም ሆነ ያለቀጠሮ በከፍታ ስፍራዎች፣ በባሕር ዳርቻ፣ በቅርብም በሩቅም፣ ሴቶች ጭምር በተገኙበት ጉባኤያት መገኘቱ በግልጽ ተዘግቦልናል። የትንሣኤው ኢየሱስ በእነዚህ ስፍራዎችና ጉባኤዎች ሲቀመጥ፣ ሲቆም፣ ሲራመድ፣ ከእነርሱ ጋራ መዕድ ሲቆርስና ሲነጋገር እንደነበር ተጽፏል። ርሱ በተገለጠባቸው ስፍራ የነበሩ ሰዎች ከትንሣኤው ኢየሱስ ጋራ ስለመነጋገራቸውም ተገልጿል። የትንሣኤው ኢየሱስ ባልተገለጠበትና ሰዎች ባላዩበት እንዲሁም ስለ ክሥተቱ ምስክርነት ባልሰጡበት ሁኔታ በወንጌላትና በመልእክቶች ውስጥ ኢየሱስ ክርስቶስ ከሙታን ተነሥቷል ተብሎ ሊጻፍ ችሏል ብሎ ማመን እጅግ ከባድ ነው

በማለት ገልጿል።^[8]

መጽሐፍ ቅዱስ ኢየሱስ ክርስቶስ ከሙታን ስለመነሣቱና ሕያው ስለመሆኑ፣ እንዲሁም መጀመሪያ በኢየሩሳሌም፣ ቀጥሎም በገሊላና አካባቢው በግልጽ ለተለያዩ ሰዎች ስለመታየቱ የዐይን ምስክሮችን ዘገባ ያቀርብልናል። እነዚህ ክሥተቶች ቢያንስ ለዐሥራ አንድ የተለያዩ ጊዜያትና ሁኔታዎች ስለመፈጸማቸው ሐዋርያው ጳውሎስ ጠቅለል አድርጐ አቅርቦልናል (1ቆር. 15፥5-8)። ስለ ትንሣኤው ኢየሱስ የሚሰጡ የዐይን ምስክሮች ዘገባ ከግለ ሰብ ወደ ቡድን፣ እንዲሁም ከቡድን ወደ ጉባኤ እያደገ የሚሄድ ነበር። ለምሳሌ ያህል፣ ኢየሱስ በአንድ ጊዜ ከዐምስት መቶ ለሚበልጡ ሰዎች ስለመታየቱ በግልጽ ተዘግቧል (1ቆሮ. 15፥6)።

ስለዚህም የትንሣኤው ቡድናዊ ተመክሮ፣ ማለትም ከጥቂት ቡድን እስከ በርካታ ሕዝብ የትንሣኤውን ኢየሱስ ማየታቸው ቡድናዊ ቅዥት ወይም ግላዊ ስሕተት ተደረጐ እንዳይወሰድ የሚያደርጉ በርካታ ምክንያቶች አሉ። መጀመሪያ፣ ወንጌላት ደቀ መዛሙርቱ በተስፋ መቁርጥና ጥርጣሬ ውስጥ ስለመሆናቸው፣ እንዲሁም የትንሣኤው ኢየሱስ ሲገለጥላቸው ለማመን ያመነቱም ነበሩ። በመሆኑም ደቀ መዛሙርቱ ኢየሱስ ከሙታን እንደሚነሣ በእምነት ይጠብቁ ነበር ብሎ ማመን አስቸጋሪ።^[9] ሁለተኛ፣ ወንጌላት በሚጻፉበት ወቅት በሕይወት ከነበሩና የትንሣኤውን ኢየሱስ መገለጥ በጋራ ከተለማመዱ ከተለያዩ ምንጮች የተሰበሰቡ ልዩ ልዩ ዘገባዎችን ሆን ተብሎ በተወጠነ መልኩ ለማታለልና ለማሳሳት የተጠናቀሩ ናቸው ብሎ ማሰብ ማለት እጅግ ከባድ ነው። ሦስተኛ፣ በተለያዩ ጊዜያት በልዩ ልዩ ስፍራዎች የሚገኙ ሰዎች የጋራ ቅዥትና አእምሮ ፈጠር ምኞች ሊሆን የሚችልን ነገር ከግብ ፈጥረው ሰዎችን ለማሳሳት ተባብረው አድመዋል ብሎ ማመን ከሁሉ በላይ አስቸጋሪና ከባድ ነው።

የትንሣኤው የመጀመሪያ የዐይን ምስክሮች ሴቶች ነበሩ

በይሁዳ ቦታ ሐዋርያ ለመተካተ በተደረገው የምርጫ ሂደት እንደ መስፈርት ሆኖ የቀረበው የትንሣኤው ኢየሱስ በማየት የዐይን ምስክር መሆን ነበር (ሐዋ. 1፥22)። የትንሣኤው የመጀመሪያ የዐይን ምስክርች ሁለቱም ማሪያም ተብለው የሚጠሩ ሴቶች ነበሩ (ማቴ. 27፥61፤ 28፥1)። እንደ ሉቃስ 24፥11 ዘገባ ከሆነ የሁለቱም ማሪያሞች እና የሌላ የኢየሱስ ደቀ መዝሙር ዮና ምስክርነት አንንድ ላይ ሲታይ ከመደነቅና ከፍርሀት የተነሣ ነገሩን ለማመን እንደከበዳቸው የሚያሳይ ነበር (ማር. 16፥3-4፡8)። ተከታዮቹ በርግጥም ኢየሱስ ከሙታን እንደተነሣ ያመኑት የትንሣኤውን ኢየሱስ በተደጋጋሚ ከተመለከቱ በኋላ ነበር (ሉቃ. 24፥31፡36)። ነገር ግን ሁሉም ወንጌላት ኢየሱስ ከትንሣኤው በኋላ የታየባቸው በርካታ ክሥተቶች በታሪካዊነታቸው በጣም አስፈላጊ እንደሆኑ የዘገቡ ሲሆን፣ በመጀመሪያም የታየው ለሴቶች (በተለይም ለመግደላዊት ማሪያምና ለያዕቆብ እናት ማሪያም) ስለመሆኑ በግልጽ ዘግበዋል (ማቴ. 28፥1፤ ማር. 16፥1፤ ሉቃ. 23፥55-24፥1፤ ዮሐ. 20፥1-11)። እነዚህ ሴቶች በተደጋጋሚ የክርስቶስ የመሰቀሉ፣ የመቀበሩና የባዶ መቃብሩ ምስክሮች እንደሆኑ ተጠቅሰው እንድመለከታለን (ማር. 15፥40-47፤ ሉቃ. 23፥55፤ 24፥3)።

በመጀመሪያው ክፍለ ዘመን ሴቶች እንደ እውነተኛና ቀዳሚ ምስክሮች ተደረገው የምታሰቡ ባይሆኑም፣ እነዚህ ሴቶች ግን የትንሣኤው ቀዳሚ ምስክሮች መሆናቸው የትንሣኤውን እውነትነትና ታሪካዊ ተኣማኒነቱን የሚያጸና ነው። በተጨማሪም በዚያ ዘመን የነበረ የአይሁዶችም ሆኑ የግሪክ ባህል ሴቶችን እንደ ታማኝ ሕጋዊ ምስክር አድርጐ አይቀበልም ነበር። ሐዋርያው ጳውሎስ 1ቆሮንቶስ 15፥1-8 ባለው ክፍል ኢየሱስ ከትንሣኤ በኋላ የታየባቸውን ሁኔታዎችና የዐይን ምስክሮች ሲዘረዝር ሴቶችን ያልጠቀሰበት ምክንያት ከዚህ አመለካከት የመነጨ ሊሆን ይችላል። የአይሁድ ታሪክ ጸሐፊ የነበረው ጆሴፈስ ከስሜታዊነትና ደካማነታቸው የተነሣ የሴቶችና የባሪያዎች ምስክርነት እንደ ታማኝ ምስክርነት እንደማይቆጠር ገልጾ ነበር።^[10] ይሁን እንጂ መጽሐፍ ቅዱስ በማኅበረ ሰቡ የሚገኙ ባህሎችን ሁሉ በሚቃረን መልኩ የክርስቶስን ትንሣኤ ቀዳማይ ምስክሮች ከወንዶች ሐዋርያት ይልቅ ሴቶች እንደሆኑ ገልጿል። የነገሩ እውነተኝነት አስገድዷቸው ሴቶችን እንደ ቀዳሚ ምስክር ጠቀሱ እንጂ አይሁዳውያን የነበሩ የወንጌላት ጻሐፊዎች ማቴዎስና ዮሐንስ ሴቶችን እንደ ሕጋዊ ምስክር አልጠቀሷቸውም ነበር (ሲዊንበርን፣ 114)።

 ከዚያም በላይ ከሥነ መለኮታዊና ከታሪካዊ እውነታ አንጻር ስንመለከተው የክርስቶስ ትንሣኤ የዐይን ምስክሮች ጒዳይ ሁለቱንም ጾታዎች ያጠቃለለ ነው። አንዳንድ ቀዳማይ አስተያየት ሰጪዎች እንደሚያትትቱት ከሆነ፣ የሴቶች ምስክርነት የሚወክለው ቤተ ክርስቲስያን የክርስቶስ ትንሣኤ ቀዳሚ ምስክር መሆን እንዳለባት ነው ይላሉ (Peter Chrysologus 2002፡305)።

መገለጡ ሙሉ ለሙሉ አካላዊ ነበር

እንደ ሐዋርያው ጳውሎስ ገለጻ ከሆነ፣ ጌታችን ኢየሱስ ከትንሣኤው በኋላ በተለያዩ ጊዜያት፣ ለተለያዩ ሰዎች፣ በልዩ ልዩ ሁኔታዎች መታየቱ የትንሣኤውን እውነተኝነት የበለጠ የሚያረግጥ ነው (1ቆር. 15፥5_8፡11)። ክርስቶስ ከትንሣኤው በኋላ የታየባቸው ሁኔታዎች ግልጽና ተጨባጭ ናቸው። በተጨማሪም የትንሣኤው የዐይን ምንስክሮች የትንሣኤውን ኢየሱስ ካዩ በኋላ፥ 1) ከርሱ ጋራ ፊት ለፊት እንደተገናኙና እንደተነጋገሩ፣ 2) ርሱ ሲናገራቸው እንደሰውሙ፣ 3) ከርሱ ጋራ ለአራት ጊዜያት ያህል እንደ ተመገቡና እንደጠጡ፣ 4) ቢያንስ ለሁለት ጊዜያት በአካል አግኝተው እንደነኩት፣ 5) አያሌ ኪሎ ሜትሮችን ዐብረው እንደተራመዱና ረጅም ንግግር እንዳደረጒ አመልክተዋል። የትንሣኤው ኢየሱስ በተገለጠባቸው ስፍራዎችና ሁኔታዎች የነበሩ ክሥተቶች፥ ከሰዎች ጋራ የነበረውን ግንኙነት፣ ግልጽ ንግግሮች፣ ጠላቅ ያለ ገለጻዎችንና መመሪያዎችን ያካተተ ነበር።

ዐዲስ ኪዳናዊ ዘገባዎች የትንሣኤው ኢየሱስ የሚበላ፣ የሚተጠጣና የሚነካ አካል እንዳለው፣ ከልዩ ልዩ ሰዎች ጋራ ኅብረት መፍጠር የሚችል፣ ሰላምታ የሚለዋወጥ፣ ጥያቄዎችን ተጠይቆ የሚመልስ እንደሆነ ያትታትሉ። በተጨማሪም አንዳንድ ጊዜም ለረጅም ጊዜያት ወስዶ መጽሐፍ ቅዱሳዊ ትምህርቶችን በምሳሌያዊ መንገዶች የሚያስተምር ድንቅ መለኮታዊ መምህር ስለመሆኑም ተዘግቧል። ለምሳሌ፣ በተኣምራዊ መንገድ በርካታ ዓሣዎች እንዲያዙ ማድረጒና ደቀ መዛሙርቱ እያዩ ወደ ሰማይ ማረጒ ዐቢይ ማስረጃዎች ናቸው (ኦዴን፣ 2፡489)።

አንድ ሰው የቊሳዊ ኢአማኝነትን አቋም ቢይዝ፥ ይህን እምነቱን ሊያናጋ የሚችል የማስረጃ መጠን አይኖርም። የቀረቡ ማስረጃዎችን በሙሉ መስመር በመስመር ሊሞግታቸው ይችላል፤ … ያለቀለት መርቻ ሙግት ለማቅረብ አስቸጋሪ የሆኑ በርካታ፣ ውስብስብና አሰልቺ የመጨረሻው አማራጭ የሙግት ማብራሪያዎች ያቀርባል። ከዚህ በተቃራኒ ግን በወንጌል የተዘገቡ ክሥተቶችን ታሪካዊነት መቀበል እጅግ በጣም ቀላል ነው … አንድ ሰው በእነዚህ ዘገባዎች ውስጥ የበለጠ ግንዛቤ ማግኘት ስለሚፈልጋቸው ነገሮች አንድ በአንድ እየጠየቀ ምላሽና ማብራሪያ ሊያገኝ ይችላል፤ ይሁን እንጂ ደግሞ አንድና ቀላል ማብራሪያ ስለ ሁሉም ጒዳዮች ለብቻው ስሜት በሚሰጥ መልኩ አመርቂ ምላሽ ሊሆን ይችላል።^[11]

ኢየሱስ ከትንሣኤው በኋላ ለደቀ መዛሙርቱ የተገለጠባቸው መንገዶችና ክሥተቶች በማያጠራጥር መልኩ እውነተኛና ግልጽ ናቸው (ዩሐ. 21፥1)። በተጨማሪም መገለጦቹ በቃል ጭምር የተሰናዱና ትርጒም የሚሰጡ ናቸው። የትንሣኤው ኢየሱስ የተገለጠው ርሱን ሰቅለው ለገደሉ ጠላቶቹ (ጲላጦስ፣ ቀያፋ እና ሌሎች) ሳይሆን ለወዳጆቹ ነው። እነዚህ የቅርብ ወዳጆቹ ዋናው የትንሣኤ የዐይን ምስክሮች ናቸው (ሐዋ. 10፥41)።

 ተጠራጣሪው ቶማስና ተተኪዎቹ

የትንሣኤው ኢየሱስ ለሁለተኛ ጊዜ ለደቀ መዛሙርቱ መታየቱ ሲነገር፣ በዐዲስ ኪዳን ውስጥ የመጀመሪያ የሆነውን የኢየሱስን መለኮትነት የመጠራጠር ግልጽ ምላሽ አጫረ። “የቶማስ ኑዛዜ” በማለት ልንጠራው የሚቻለው ኑዛዜ በቀጥታ የኢየሱስን መለኮታዊ ማንነት የሚመለከት ሲሆን፥ “ጌታዬ” (kyrios) እና “አምላኬ” (theos) በሚሉ ቃላት ተገልጿል (ዮሐ. 20፥28)። ቶማስ የትንሣኤው ኢየሱስ ከእግዚአብሔር አብ ጋራ የተካከለ መለኮት እንደሆነ የተናዘዘበት ምክንያት የትንሣኤውን ኢየሱስ በሚገባ መረዳቱ ነበር (ዮሐ. 5፥23)። የክርስቶስን እውነተኛ ማንነት በሚገባ ለመረዳት ከሙታን የተነሣውን ኢየሱስን ማመን ግድ ነው።

ከሙታን የተነሣው ኢየሱስ ለደቀ መዛሙርቱ በተገለጠበት ወቅት ቶማስ በስፍራው አልነበረም ነበር፤ ስለዚህም ተጨባጭ ማስረጃ እስካልቀረበ ድረስ ኢየሱስ ከሞት መነሣቱን እንደማያምን ገለጸ (ዮሐ. 20፥25)። ለዚህ የቶማስ ጥያቄ የትንሣኤው ኢየሱስ የሰጠው መልስ፥ 1) ቶማስ ይህን በሚናገርበት ጊዜ ርሱ በስፍራው ባይኖርም ሁሉን ነገር የሚያውቅ እንደሆነ የሚገልጥ፣ 2) ርሱ እንዲታመኑበት የሚሻ፣ አለማመንና ጥርጣሬን ለማስወገድ ፈቃደኛ በመሆን ተጠራጣሪውን ቶማስን በበቂ ማስረጃ ለመደገፍ ዝግጁ የሆነ ሕያው አምላክ መሆኑን የሚያሳይ፣ 3) የማስረጃው ሁኔታ ጥቂት እምነት በጊዜ ሂደት አለማመን ወደ ማመን እንዲቀየር ለማድረግ በቂ መሆኑን የሚያመልክት ነው። ቶማስ ወደ እምነት የመጣበት መንገድ በሕይወት ዘመኑ ርሱ ከክርስቶስ ጋራ ለነበረው ግንኙነት በጣም አስፈላጊ ነበር። በርካቶች የትንሣኤውን ኢየሱስ በአካል ሳያዩ በማመን ይድናሉ። የትንሣኤውን ኢየሱስ ሳያዩ የማመን ልምምድ ትልቅ በረከት ሲሆን፣ በታሪክ ውስጥ ከርሱ ጋራ ለሚኖር ኅብረት እጅግ ወሳኝና የብጽዕና መሠረት ነው። የዐዲስ ኪዳን አማኞችን ስንመለከት በርካቶች በትንሣኤው ኢየሱስ ያመኑት ርሱን ፊት ለፊት በማየት ሳይሆን፣ ስለርሱ በንግግርም ሆነ በጽሑፍ የተሰጡ ምስክርነቶችን በማመን ነው። የዐዲስ ኪዳን ምሁሩ ዲ.ኤ. ካርሰን በትክክል እንደገለጸው፥ ኢየሱስ ወደ ላይ ካረገ በኋላ በርካታ አማኞች ወደ ርሱ የመጡት ስለርሱ የተነገሩ ምስክርነቶች በማመን ነበር። የትንሣኤው ኢየሱስ ካረገ በኋላ ተከታዮቹ መጽሐፍ ቅዱስን ያነቡና ያንን መጽሐፍ ይሰቡ ስለነበር በርካቶች ያንን እውነት አመኑ (ካርሰን፣ 1992፡660)።

3. ሰንበትን መጠበቅ

ከዐስራ ሁለቱ የጌታ ሐዋርያት ጊዜ ጀምሮ እስከ ዮሐንስ ራእይ ዘመን ድረስ (ራእ. 1፥10) ስንመለከት እሁድ የጌታ ቀን ሆኖ እንደሚያሰብ እንረዳለን። ይህ ነገር በብዚዎች ዘንድ የተዘነገ ጒዳይ ቢሆንም ለክርስቶስ ትንሣኤ ማስረጃ ሆኖ ሊቀርብ የሚችል ነው። የቀድሞው ክርስቲያን ወንድሞች በአንድ ላይ ተሰብስበው እንጀራ ይቆርሱና ያመልኩ የነበሩት ከሳምንቱ በመጀመሪያው ቀን ነበር (ሐዋ. 20፥7)። ይህ ልማድ በየሳምቱ ቀጥሎ የነበር ሲሆን (1ቆሮ. 16፥2)፣ ተሰብስቦ በጋራ ማእድ መጋራት የሚደረግበት ቀን የጌታ መቃብር ባዶ መሆኑ ከተረጋገጠበት ቀን ጋራ ቀጥታ የተቆራኘ ነው (ማቴ. 28፥1፤ ማር. 16፥2፡9፤ ሉቃ. 24፥1፤ ዮሐ. 20፥1፡19)።

በተለይም በአይሁድ ክርስቲያኖች የእምነት ዐውድ እሁድ ከሌሎች ቀኖች የተለየ ትኩረት የሚሰጥበት የአምልኮ ቀን ነበር። ከክርስቲና ውጪ እሁድ ቀንን ቀድሶ ሳምንታዊ የአምልኮ ቀን ያደረገ ሌላ ሃይማኖት የለም። የክርስትና እምነት እሁድ ቀንን ልዩ የአምልኮ ቀን እንዲሆን ያደረገው ከጌታ ትንሣኤ ጋራ በተያያዘ ነው፤ ምክንያቱም የጌታ መቃብር ባዶ መሆኑ የተረጋገጠውና ኢየሱስ ሞትን ድል አድርጐ የተነሣው በዚያ ቀን ነውና። ቤተ ክርስቲያን የጌታ እራት የምትወስደው በእለተ እሁድ ነው (በተጨማሪም እሁድ ነገረ መለኮታዊ ፋይዳ ያለው ቀን ነው)፤ ክርስትና የክርስትና እምነት ከሆነበት ከመጀመሪያው ዓመት ጀምሮ የጌታ ትንሣኤ በእለተ እሁድ የተፈጸመ የክርስትና እምነት ማእከላዊ ክሥተት ሆኖ ሰንብቷል።^[12]

እሁድ እለት ብቸኛው የክርስቲያኖች የአምልኮ ቀን የሆነበት ምክንያት የመጀመሪያዎቹ አማኞች ኢየሱስ ከሙታን የተነሣው በዚያ ቀን እንደሆነ ስላመኑ ነው። ጌታ ከተሰቀለበት ከዓርብ ቀን ጀምሮ ሲቆጠር እሁድ ሦስተኛ ቀን ይሆናል (ማቴ. 16፥21፤ 17፥23፤ 20፥19፤ 27፥64)፤ ወይም፣ “ከሦስት ቀናት በኋላ” ተብሎ ይጠራል (ማር. 8፥31፤ 10፥34፤ 14፥58፤ 15፥29)። በአይሁዶች የቀን አቆጣጠር ስልት የቀን ጥቂት ሰዓታትና ሙሉው ቀን አንድ ቀን ተብሎ ይቆጠራል። በመሆኑም ክርስቶስ ሞት ከተቀበረ በኋላ ለተወሰኑ ቀናት መቆየቱ እውን ነው። ለምሳሌ፣ ኒሳን የሚባለው ወር ዓርብ 14ኛ ቀን ሲሆን፣ እሁድ ደግሞ 16ኛው ቀን ነው፤ በመሆኑም ከዓርብና ከእሁድ ቀናት የተወሰኑ ሰዓታት ከቅዳሜ (ኒሳን 15) ሙሉ ቀን ተጨምሮ ሦስት ቀናት ይሆናሉ ማለት ነው (ኦዴን፣ 1፡627)።

ይህ አመለካከት የመጀመሪያው አማኞች እሁድን የአምልኮ ቀን አድርገው የቀደሱት የብሉይ ኪዳንን፥ “በጌታ ፊት የመሆን” የበኩራት በዓል የሚደረግበትን ቀን መሠረት አድርገው ነው (ዘሌ. 23፥9-14) የሚለውን አስተሳሰብ ተቃርኖ ይቆማል። ጌታችን ኢየሱስ ክርስቶስ ራሱ፥ “የሦስተኛ ቀን ተሐድሶ” የሚለው ጭብጥ ከሆሴዕ 6፥2 በመወሰድ ትንሣኤው በሦስተኛ ቀን እንደሚሆን በተለያዩ አጋጣሚዎች ተናገረ (ማቴ. 16፥21፤ ሉቃ. 24፥45-46)። ትንሣኤው በርግጠኝነት በዚያ እለት ባይሆንም ደቀ መዛሙርቱ ያን ቀን እንደ ሦስተኛ ቀን አድርገው ወስደዋል ብሎ ማሰብ አስቸጋሪ ነው። በመሆኑም ደቀ መዛሙርቱ ይህን ቀን በዚህ ሁኔታ ስለመቀበላቸው ሲታሰብ፣ በሦስተኛው ቀን አንዳች ነገር እንደሆነ ማሰብ ግድ ነው (ባቪንክ፣ 455)። በዚህ ነጥብ ላይ ማስተዋል ያለብን ትልቁ እውነት፣ የፋሲካው እሁድ እለት ብቻ ሳይሆን እያንዳንዱ እሁድ ኢየሱስ ከሙታን የተነሣበት የጌታ ቀን እንደሆነ መቀበል እንዳለብን ነው። ምክንያቱ ደግሞ እሁድ እንደ ጌታ ቀን መቀበል ስለ ክርስቶስ ትንሣኤ ትልቅ ምስክርነት ስለሚሰጥ ነው።

4. የክርስትና እምነት ጅማሬ

የክርስትናን እምነት እና ተግባራዊ እንቅስቃሴዎችን በተመለከተ አማኞች በእሁድ ቀን በአንድ ላይ ተሰብስበው ማምለካቸው በእምነታቸው ጉዳይ ትልቁን ድርሻ ይይዛል። ይህ የክርስትና እምነት ምንጩና መጀመሪያው ክርስቶስ ከሙታን በመነሳቱ ላይ የተመሠረተ ሲሆን፣ የመጀመሪያዎቹ ደቀ መዛሙርትም የሚያስተምሩን በዚሁ ታሪካዊ ዘገባ ላይ ተመሥርተው ነው። በአጠቃላይ ሐዋሪያዊው እምነትና ሕይወት የተመሠረተውም በዚሁ እምነት ላይ ነው እንጂ ለክርስትና እምነት መነሣት ሌላ የተሸለ ገለጻና ማብራሪያ የለም ማለት ይቻላል

ይህ በክርስቶስ ትንሣኤ ላይ የተመሠረተው እምነታቸው ነው ብዙዎችን በአጠቃላይ ወደ ሐዋሪያዊ አገልግሎት እና በተለይም ደግሞ ወንጌልን ወደ መስበክ የመራቸው። ይህም የሆነው ከትንሣኤ ክሥተት በኋላ ወዲያው ትንሣኤውን ተከትሎ ነበር። የክርስቶስ ትንሣኤ ዐዋጅም የሆነው ቀጥታ የክርስቶስን ስቅለት ተከትሎ ነበር። ይህም ጉዳይ በአፈ ታሪኮችና በባህላዊ ግምቶችና ህልሞች ላይ ሳይሆን በአጠቃላይ በመጽሐፍ ቅዱሳዊ እውነት ላይ በተለይም ደግሞ በወንጌሎችና በሐዋሪት ሥራ ዘገባዎች በምንመለከታቸው የዐይን ምስክሮች ምስክርነት ላይ ተመስርቶ ነው።

ሰለ ክርስቶስ እውነት ተጽእኖ ፈጣሪነትም ሆነ የወንጌሉ መልእክት መስፋፋት ጉዳይ በክርስቶስ ትንሣኤ ላይ ተመሠረተ መሆን አለበት፤ ምክንያቱም ያለ ክርስቶስ ትንሣኤ እምነት ሁሉ ባዶ ስለሚሆን ሐዋሪቱም ምንም ዐይነት መልእክት ሊኖራቸው አይችልም። ለእውነተኛ ክርስትና ያለ ክርስቶስ ትንኤ ስለ እግዚአብሔር እውነት፣ ለኀጢአትም መፍትሒ እና ከሞት በኋላም እውነተኛ ተስፋ ሊኖር አይችልምና። ሐዋርያው ጳውሎስ በ1ኛ ቆሮንቶስ 15፥122-19 እንደሚያረጋግጥልን፣ ሐዋርያቱም እንደሚረዱት ያለ ኢየሱስ ትንሣኤ የክርስትና እምነት ምንም ዐይነት መሠረት የሌለው ከንቱ ነገር ይሆናል (ግርሃም 2009፣151)። ስለዚህ የክርስትና መወለድም ሆነ ማደግ በአጠቃላይ በክርስቶስ ትንሣኤ ላይ የተመሠረተ ነው ማለት ይቻላል።

ፍርሀት ከሞላበት ግራ መጋባት ወደ ድፍረት የሞላበት ርግጠኝነት መለወጥ

የክርስቶስን ትንሣኤ በተመለከተ ቀዳሚ የክርስቶስ ተከታዮችም ሆነ በወቅቱ የነበሩ ሰዎች ፈጽሞ ያልጠበቁት ነገር መሆኑን ማወቁ ጠቃሚ ነው። ኢየሱስ ክርስቶስ ስለ ሞቱና ትንሣኤው አስቀድሞ በተደጋጋሚ የነገራቸው ቢሆንም፣ ደቀ መዝሙርቱ ስለዚህ ጒዳይ ስላለሰቡ፣ ከክርስቶስ ሞት በኋላ ሊሆን ስላለው ነገር ምንም ዐይነት ዝግጅት አላደረጒም ነበር። በመሆኑም ኢየሱስ ክርስቶስ እንደተናገረው ሲሞት በፍርሀትና ተስፋ በመቊረጥ በተቆለፈ ቤት ውስጥ ተደበቊ (ዮሐ. 20፥19)። ኢየሱስ ክርስቶስ አስቀድሞ እንደተናገረው ሞቱና ትንሣኤው እውን ሆኖ ሲገኝ፣ የጌታ ተከታዮች ጭምር ግራ እንደገባቸው እናስተውላለን። የወንጌል ዘገባዎች በሙሉ የኢየሱስ ደቀ መዛሙርት እንደደነገጡ፣ ግራ እንደገባቸውና በአለማመንና በመገረም እንደተሞሉ ያትታሉ (ሉቃ. 24፥11-41)።

ምንም እንኳን ጌታ የሚወደው የተባለው ደቀ መዝሙር በኢየሱስ ላይ የተለመደ እምነቱን ቢያሳይም (ዮሐ 20፥8-9)፣ ከደቀ መዛሙርቱ ብዙዎቹ በክርስቶስ በማመን መቀጥል የመቻላቸው ጒዳይ አስቸጋሪ ሆኖ ተስተውሏል።የትንሣኤው የመጀመሪያ የዐይን ምስክር የሆነችው መግደላዊት ማሪያምክርስቶስ ሕያው እንደሆነ በነገረቻቸው ጊዜም ቢሆን ደቀ መዛሙርቱ በቀላሉ ሊያምኑበት አልቻሉም ነበር (ማር. 16፥11)።  ዮሃናና የያእቆብ እናት የነበረችውን ማሪያምንና የሌሎች ሰዎች የዐይን ምስክርነት የትንሣኤውን እውንነት የሚያጸና ቢሆንም እንኳን፣ ደቀ መዛሙርቱ ግን ጒዳዩ ምንም ስሜት የሚሰጥ ነገር ሆኖ ስላላገኙት ሊያምኑና ምስክርነቱንም ወደ ሌሎች ሊያስተላልፉ አልቻሉም(ሉቃ. 24፥10-11)። ይህ አለማመን ከፍ ብሎ የምናየው ቶማስ፥ ምስማር የተቸነከሩትን የእጆቹን ምልክቶች ካላየሁ፣ ምስማሮቹ በነበሩበት ቦታ ጣቴን ካላደረግሁ፣ በጐኑም እጄን ካላስገባሁ አላምንም” በማለት ከተናገረው ጥርጣሬ የሞላበት ንግግር ነው (ዮሐ. 20፥25)።  የትንሣኤውን ጌታ በግላቸው ከመገናኘታቸው በፊት የተከታዮቹ አመለካከትና አጠቃላይ ስሜታቸው በጥርጣሬ፣ በፍርሀትና በጸጸት የተሞላ ነበር (ዮሐ. 20፥11 19 እና 25)።

ታዲያ የደቀ መዛሙርቱ ተሐድሶና ለውጥ ምክንያቱ ምንድን ነበር?

ኢየሱስ በተያዘበት ወቅት ተከታዮቹ በሙሉ ጥለውት እንደሸሹ እንመለከታለን (ማር. 14፥50)። ጴጥሮስ በሁኔታው ተደናግጦ በተደጋጋሚ ካደው (ማር. 14፥66-67)። ሐዋርያው ጳውሎስ የትንሣኤው ኢየሱስ አግኝቶች ከመሸነፉ በፊት (ሐዋ. 9፥3-7) የክርስቶአስና የቤተ ክርስቲያን ጠላትና አሳዳጅ ነበር (ሐዋ. 8፥1፡3፤ 9፥12)። ነገር ግን የትንሣኤው ኢየሱስ በተከታዮቹ ዘንድ የነበረውን ፍርሀት፣ ጸጸትና ግራ መጋባት አስወግዶ የተሰበረና የደቀቀ ልባቸውን በመለወጥ እምነታቸውን ከፍ አድርጐ ሲያነሣ እንመለከታለን። የሐዋርያት እምነትና ሕይወት ከፍርሀት ወደ ድፍረት ተለወጦ ከፍ ያለው በትንሣኤው ኢየሱስ አማካይነት ነበር። በተጨማሪም በፍርሀትና በክህደት ውስጥ የነበሩ ደቀ መዛሙርቱ ወዲያው የትንሣኤው ቀዳሚ ምስክር በመሆን በአደባባይ በድፍረት እግዚአብሔር ኢየሱስን ከሙታን እንዳስነሣው መስበክ ጀመሩ (ሐዋ. 2፥31-32)። ከዚህ እምነትና ድፍረት ከሞላበት ስብከታቸው የተነሣ በአንድ ጊዜ በብዙ ሺህ የሚቆጠሩ ሕዝቦች በትንሣኤው ኢየሱስ ወደ ማመን መምጣት ጀመሩ (ሐዋ. 2፤41)። የኢየሱስ ከሙታን መነሣት ደቀ መዛሙርቱ ለክርስቶስ ሕይወት፣ ሞትና ትንሣኤ የነበራቸው አመለካከት ሙሉ ለሙሉ በመቀየር ስብከትና አገልግሎታቸው ሌላ አቅጣጫ እንዲይዝ አደረገው።

ለሐዋርያቱ የወንጌል ዐዋጅ ትልቁ ተስፋና የሥልጣናቸው መሠረት የክርስቶስ ትንሣኤ ነው። የመጀመሪያይቱ ቤተ ክርስቲያን ከተረዳቻቸው ነገሮች አንዱና ዋናው፣ ቀዳማይ ተልእኮዋ ስለ ክርስቶስ ትንሣኤ መስበክና ሌሎችም እንዲሰብኩ ማነሣሣት እንደሆነ ነው። በሌላ ቋንቋ፣ የሐዋርያት ስብከትና መልእክቶች መሠረታዊ መነሻቸው የክርስቶስ ትንሣኤ ነው። ቤተ ክርስቲያን የክርስቶስን ትንሣኤ የምታውጀው በስብከት፣ በልዩ ልዩ ሥርዐቶች (ለምሳሌ፣ ጥምቀት)፣ በቅዱስ ቊርባን ሥርዐት፣ በክርስቲያናዊ ኅብረትና በግብረ ገባዊ ሕይወት ነበር። ለዚህ የትንሣኤው ወንጌል በተለያዩ ዘመናት በርካቶች ሕይወታቸውን መሥዋዕት አድረገው ሰጠተዋል። ከክርስቶስ ትንሣኤ በፊትም ሆነ በኋላ የነበሩ ደቀ መዛሙርት ለዚህ ወንጌል ሕይወታቸውን ለመስጠት ጭምር ዝግጁ ነበሩ (ሐዋ. 15፥26)።

የባለሥልጣናቱ ኀይል የሞላበት ተቃውሞ

የክርስቶስ ትንሣኤ ምስክር ከሆኑ ቀዳሚ ተከታዮች በርካቶች ክርስቶስን በቀጥታ እንዳዮትና ከርሱ ጋራ ኅብረት እንዳደረጒና ይህ ክሥተት ደግሞ ያለ ምንም ዕቅድ የሆነ ድንገቴ ነገር እንዳልሆነ ተናግረው ነበር። የእነዚህ ሰዎች ለክርስቶስ ስም ሲሉ ራሳቸውን ለመከራ፣ ለግርፋትና ለሥቃይ፣ ነፍሳቸውን ደግሞ ለመሥዋዕታዊ ሞት አዘጋጅተው ነበር። ለክርስቶስ ስም የትኛውንም ዐይነት ዋጋ ለመክፈል ዝግጁ ስለነበሩ በታላቅ መከራና ስደት ውስጥ ጭምር የትንሣኤውን ወንጌል የምስራች ይሰብኩ ነበር። አንዳንዶች እንደሚያስቡት የክርስቶስ ትንሣኤ አፈ ታሪክና ተረት ቢሆን ኖሮ ተከታዮቹ ራሳቸውን ለመከራና ለስደት እንዲሁም ለሞት አሳልፎ መስጠታቸው ምንም ትርጒም የሚሰጥ ነገር ባልሆነ ነበር። አንድ የሞተ ሰው ሌሎች ሙታንን በሙሉ ቀድሞ በአካላዊ ትንሣኤ ተነሥቷል የሚለው ሐሳብ (ዊሊያምስ፣ 135)^[13] ኢየሱስ በምድር ላይ በነበረበት ዘመን በነበሩ አይሁዶችም ሆነ የይሁዳዊነት ትምህርት ውስጥ ያልነበረ ነበር፤ በመሆኑም የኢየሱስን ስምና ማንነት ገናና ለማድረግ ደቀ መዛሙርቱ ኢየሱስ ከሞት ተነሥቷል የሚለውን ሐሳብ ፈጥረው እንዳወጁ ተደርጐ ተወሰደ። ስለዚህም ኢየሱስ ከሙታን ሕያው ሆኖ ተነሥቷል የሚለው ዐዋጅ ሐዋርያቱን ለእስራት፣ ለሥቃይ፣ ለግድያና ለከባድ አካላዊ ጒዳት ዳረጋቸው። ኢየሱስ ከሞት መነሣቱን ርግጠኛ ባይሆኑና ጥቂት ጥርጣሬ ያደረባቸው ቢሆን ኖሮ እነዚህ ሰዎች ይህን ሁሉ መከራና ሥቃይ ለመቀበልና ለሞት ራሳቸውን አሳልፈው ባልሰጡ ነበር። በተጨማሪም እውነተኛ የሆነው የትንሣኤ ሐሳብ በውስጣቸው ሥሩ ያልሰደደ ቢሆን ኖሮ የእነዚህ ሰዎች ሕይወት በዚህ መልኩ ከመሠረቱ ሊለወጥ አይችልም ነበር።

ደቀ መዛሙርቱ የክርስቶስን ትንሣኤ ዐዋጅ ያደረጒት ኢየሱስ ተሰቅሎ በተገደለበትና በተቀበረበት የኢየሩሳሌም ከተማና በአካባቢው በነበሩ መንደሮች ነበር። በትንሣኤው ኢየሱስ የሚያምኑ ሰዎች ቁጥር በከፍተኛ ፍጥነት እየጨመረ በመምጣቱ ምክንያት እምነቱ በከፍተኛ ፍጥነት እየተስፋፋ መጣ። በዚህም ምክንያት የክርስቶስ ተከታዮች፥ “ዓለምን ሁሉ ያወኩ” ተብለው እስከመጠራት የደረሱ ሲሆን (ሐዋ. 17፥5)፣ እንቅስቃሴው በዘመኑ ከነበረው ከየትኛውም የሃይማኖት፣ የፖለቲካና ወታደራዊ እንቅስቃሴዎች በላይ በፍጥነት እየተስፋፋ ገሠገሠ። ሌላው እጅግ በጣም የሚገርመው እውነት የክርስቶስ ሞትና ትንሣኤ ከመጽሐፍ ቅዱስ መጻሕፍት በተጨማሪ የዘመኑ ታሪክ ጸሐፊ በነበረው ጆሴፈስ መዘገቡ ነበር።

የክርስትና ዓላማና ታሪካዊ ሰበቡ

እንደ ኦዴን ገለጻ ከሆነ፣ ትንሣኤውን ያብራሩት ወንላቱ ሳይሆኑ፣ ትንሣኤው ነበር ወንጌላቱን ያብራራው (ኦዴን፣ 2፡451)። በመሆኑም የትንሣኤውን ጌታ በመገናኘት ሕይወታቸው የተለወጠ ማኅበረ ሰብ ባይኖር ኖር፣ የመስቀሉን ምስጢር የሚያስታውስ ማኅበረ ሰብ አይኖርም ነበር። የክርስቶስ ትንሣኤ እውነተኛ ክሥተት ባይሆን ኖሮ፣ የሐዋርያት ስብከትና ትምህርት፣ የወንጌላት ዘገባዎች በሙሉ ቅዥትና ተረት ሆነው በቀሩ ነበር። የክርስትና እምነት በመጀመሪያዎቹ ሦስት ምእተ ዓመታት ውስጥ በታላቅ መከራና ስደት ውስጥ ሆኖ በከፍተኛ ሁኔታ ተስፋፍቶ ዓለምን ያጥለቀለ ቢሆንም፣ ክርስቶስ የእውነት ከሙታን ያልተነሣ ቢሆን ኖሮ ይህ ሁሉ ከንቱ በሆነ ነበር። የክርስትና እምነት ታሪካዊነቱ ያለ ክርስቶስ ትንሣኤ ትርጒም የለሽ ሊሆን ስለሚችል ማንም ሰው ስለዚህ ጒዳይ መናገርም ሆነ ዋጋ መክፈል ባልተገባውም ነበር።

[1] Robert C. Doyle, Eschatology and the Shape of Christian Belief (2008 edition [Orig. Paternoster, 1999]), 47; following Barth and Pannenberg.

[2] Swinburne, Was Jesus God?, 127. An apologetic case for the historicity of Christ’s resurrection draws on a wealth of resources. Various excellent materials are available at www.garyhabermas.com. Fine introductory presentations of historical evidence for Christ’s resurrection include David Baggett ed., Did the Resurrection Happen? A Conversation with Gary Habermas and Anthony Flew (IVP, 2012); William Lane Craig, Reasonable Faith: Christian Truth and Apologetics. Third edition (Crossway, 2008), 333-404; idem, On Guard: Defending Your Faith with Reason and Precision (David Cook, 2010), 219-264; Douglas Groothuis, Christian Apologetics: A Comprehensive Case for Biblical Faith (IVP Academic/Apollos, 2011), 527-566; David Gooding and John Lennox, Christianity: Opium or Truth? (Myrtlefield, 2014), 105-137; Josh McDowell and Sean McDowell, Evidence That Demands a Verdict (Thomas Nelson, 2017), chapter 10; and Swinburne, Was Jesus God?, 114-127. More developed and detailed book-length treatments include Licona, The Resurrection of Jesus; Swinburne, The Resurrection of God Incarnate; and Wright, The Resurrection of the Son of God. An excellent advanced-level analytical philosophical approach is Timothy McGrew and Lydia McGrew, ‘The Argument from Miracles: A Cumulative Case for the Resurrection of Jesus of Nazareth,’ in The Blackwell Companion to Natural Theology, eds. William Lane Craig and J. P. Moreland (Blackwell, 2009), 593-662.

[3] Swinburne, Was Jesus God?, 122-23. See Allison’s examination of some tenous sceptical arguments (The Resurrection of Jesus, 323-335).

[4] Oden, Systemat ic Theology, 485.

[5] Craig, On Guard, 263; slightly amended.

[6] An extended scholarly argument on this point is Sean McDowell, The Fate of the Apostles: Examining the Martyrdom Accounts of the Closest Followers of Jesus (Ashgate, 2015).

[7] ኦዴን፣ 1፡626

[8] Williams, Can We Trust the Gospels?, 134-35.

[9] Bavinck, Reformed Dogmatics. Abridged, 456.

[10] Flavius Josephus, Jewish Antiquities, Books 1-4, 4.219 [15]; trans. H. St. J. Thackeray (William Heineman/Harvard University Press, 1961), 581.

[11] Williams, Can We Trust the Gospels?, 133, 136.

[12] Swinburne, Was Jesus God?, 120.